واحد جامعه و سیاست تبیان زنجان-

نقد چهار جریان عمده بخش عمده ای از اندیشه های فلسفی ، اجتماعی و سیاسی شهید مطهری را می توان از نقد ایشان بر چهار جریان و مکتب عمده ی فکری – سیاسی سمت یابی کرد : مارکسیسم ، ناسیونالیسم ، تحجرگرایی و التقاط . این مباحث را به طور خلاصه مطرح می کنیم ؛ شهید مطهری در عصری می زیست که عرصه ی فکری – سیاسی ایران و کشورهای اسلامی دیگر مورد هجوم مکاتب و ایدئولوژی های انحرافی و عمدتاً الحادی قرار گرفته بود .

 این امر حساسیت ویژه ای به مباحث انتقادی اندیشه مندان مسلمان در مقابل تفکرات عمدتاً وارداتی موجود می بخشید . این تفکر شهید با همان شیوه ی نظام مند فکری خود مکاتب و تفکرات فوق الذکر را به مقابله ی علمی – اندیشه ای طلبید .

الف) در نقد مارکسیسم ایدئولوژی مارکسیسم ، بخش عمده ای از حیات بشر – در قرن بیستم را به خود معطوف ساخت .

• چه نقدهای كلی بر آیین زرتشت وارد است؟

پاسخ:

مارتين هايدگر و نقد تفکر دکارتي

مارتين هايدگر، فيلسوف شهير آلماني در سال 1889 ميلادي در ناحيه بادن متولد شد. در جواني تمايلات مذهبي او باعث روي آوري اش به کليسا شد و قصد داشت کشيش شود. سپس به فلسفه روي آورد و تحت نفوذ حرکت نوکانتي مکتب ارزشهاي بادن قرار گرفت و از فلسفه مدرسي اسکولاستيک که حاکم به انديشه کليسا بود، جدا شد. سپس به پديدارشناسي روي آورد و در اين امر بسيار تحت تاثير استاد شهير خود ادموند هوسرل بود، ولي سپس در پديدارشناسي راه خود را برگزيد و از پديدارشناسي هوسرل فاصله گرفت. او در فلسفه خود پديدارشناسي را با هستي شناسي پيوند داد و معتقد بود پرسش از هستي را که بيش از 20 قرن در تاريخ تفکر غرب مسکوت نهاده شده ، احياء کرده است.

این تفکر بیش از هر متفکری وامدار اندیشه­های نیچه (Nietzsche) و هایدگر (Heidegger) است. نیچه نخستین فرد از حلقه تفکر پسامدرن است که در قالب تفکر نیست­انگار بحران انحطاط در غرب مدرن را متذکر می­شود. وی سراسر تاریخ فلسفه­ی غرب را تاریخ نیست­انگاری خطاب می­کند و با عبارت «خدا مرده است» در صدد اثبات مرگ امر فراحسی در متافیزیک بر می­آید. به باور او متافیزیک غربی در پایان راه خود قرار دارد و دیگر قادر به درک مفاهیم نوین بشری نیست. چرا که مفاهیم نوین بشری برآمده از جهانِ فاقد امر فراحسی است.

چنین تحلیلی نشان می­دهد که چرا نیچه همچون دیگر فلاسفه، اخلاقیات را برآمده از متافیزیک نمی­داند و بالعکس متافیزیک خویش را محیط بر اخلاقیات بنیان می­گذارد. اگرچه او ادعا می­کند از نیست­انگاری گذر کرده است اما در حقیقت در قالب نوینی از نیست­انگاری به ظن خود به انتقاد از مدرنیته مشغول می­گردد.[1] هایدگر نیز چنین نظری نسبت به نیچه دارد که علی­رغم نقادی متافیزیکِ نیست­انگار خود متعلق به نحله­ی تفکر نیست­انگار است و بس.

اما نیست­انگاری چیست؟ نیچه می­گوید، موقعیتی که بشر از مرکزیت و محوریت منحوس به جانب مجهول می­چرخد و خود امری ناشناخته می­گردد و آنگاه سفر در جهت شناخت خویش و جهان پیرامون آغاز می­کند. در عوض هایدگر می­گوید، نیست­انگاری فرآیندی است که بشر در طی آن متوجه می­گردد نهایت و وجود در حقیقت یک چیز هستند: جهان تنها نهایت است و وجود، همین. بنا بر نظر متقدمین این مکتب بویژه نیچه، نیست‌انگاری عبارت از حرکت بنیادین در سیر تاریخ غرب است. جریان ژرفی است که صرفاً می‌تواند گرفتاریهای بشری و رنج­های جهانی را در خود داشته باشد. همچنین حرکتی است تاریخی از سوی اقوام صاحب اقتدار دوران نوین.
اما نیست‌انگاری صرفاً عبارت از دست‌آورد ملتی خاص نیست. آن مللی که خود را ظاهراً از طرح نیست‌انگاری به دور می‌دانند، چه بسا در بسط آن بیش از دیگران دست داشته‌اند - تنها خود نمی­دانند.

برای آنکه بیشتر با طرز تفکر غربی، اعم از الهی یا مادی، درباره خدا آگاه شویم خوب است این بحث را نیز طرح کنیم: گروهی اثبات خدا را در گرو خدشه وارد کردن بر قانون علیت و بر اصل ضرورت علی و معلولی پنداشته اند، یعنی در گرو همان چیزی که اساسی ترین پایه اثبات وجود خداوند است، نه تنها اساسی ترین پایه اثبات وجود خداوند، بلکه اساس قبول هر نظریه علمی و فلسفی است.
برتراند راسل در کتاب جهان بینی علمی فصلی باز کرده تحت عنوان "علم و دین". مسائلی در این فصل عنوان کرده که به زعم او محل برخورد علم و دین است. یکی از آنها همین مسأله است و او آن را تحت عنوان "اختیار" ذکر کرده است. علت اینکه تحت این عنوان ذکر کرده این است که در تصور غربی، اختیار و آزادی که در مورد انسان به کار برده می شود عبارت است از رهایی از قانون علیت و ضرورت علی و معلولی. پس اگر قانون علیت و قانون موجبیت (قانون ضرورت علی و معلولی) را در طبیعت انکار کنیم، در حقیقت به نوعی اختیار در مورد طبیعت قائل شده ایم. از این رو "راسل" این بحث را در زیر تیتر "اختیار" طرح کرده است.